در شماره‌ی قبلی این مقاله، به برخی از اهداف و سیاست‌های غرب در کنترل جمعیت کشورهای جهان سوم و مسلمان و راهبردهای آنها برای کاهش جمعیت اشاره کردیم؛ در این قسمت به بررسی تطبیقی سیاست‏های کاهش جمعیت با دین اسلام و همچنین به بررسی تناقضات غرب در سیاست‏های جمعیتی می پردازیم.

 

بالا رفتن سن ازدواج، ‌ظهور پدیده‌ی تک‌فرزندی و تزلزل پایه‌های خانواده پدیده‌ای است که هرچند در غرب اوج گرفته، اما در برخی کشورهای اسلامی همانند کشور خودمان نیز در حال فراگیر شدن است. یکی از دلایل بروز این پدیده در ایران اما همراهی سیاست‌های کشورمان با طرح‌های ارائه‌شده از سوی سازمان جهانی بهداشت است؛ این در حالی است که سیاست‌های کاهش جمعیت در تقابل با بسیاری از توصیه‌ها و تأکیدات دین مبین اسلام است، آن هم در شرایطی که دین اسلام بیشترین تطابق را با فطرت بشر دارد و حتی مطابق تحقیقات بسیاری از دانشمندان غربی، روی برخی دستورات دین اسلام، این دین یگانه دستورالعمل آرامش و سعادت بشر است.

 

1. ازدواج زودهنگام از توصیه‌های دین اسلام است، در حالی که سیاست‌های جمعیتی سازمان‌های بین‌المللی این امر را تقبیح می‌کنند؛ اگرچه آمار دختران نوجوان باردار، به خصوص در کشورهای فاقد نظام خانوادگی منسجم و بازدارنده‌های اخلاقی و ارزشی همچون کشورهای اروپایی نشان می‌دهد در این زمینه با چالشی مواجهیم که حکایت از یک نیاز دارد؛ هرچند برنامه‌های سازمان بهداشت جهانی برای پاسخ به این نیاز سقط جنین ایمن را در نظر گرفته است! امری که در دین اسلام قتل عمد به شمار می‌آید و مشمول قوانین جزایی می‌شود و بسیار تقبیح شده است.

 

2. همان گونه که ذکر شد، آیات صریحی در قرآن افراد را از سقط جنین منع می‌کند و در احادیث نبوی بر ازدیاد نسل مسلمانان تأکید شده است.

 

تَنَاکَحُوا تَنَاسَلُوا فَإنِّی‌ أُبَاهِی‌ بِکُمُ الأمَمَ وَ لَوْ بِالسِّقْطِ «ازدواج‌ کنید و در ازدیاد نسل‌ بکوشید که‌ من‌ به‌ زیادی‌ تعداد شما مسلمانان‌ بر سایر امت‌ها مباهات‌ خواهم‌ کرد حتی‌ به‌ کودکان‌ سقط‌شده‌ی‌ شما!»

 

3. از سوی دیگر نیز همان گونه که یکی از دلایل غرب و آمریکا برای اعمال سیاست‌های کنترل جمعیت در کشورهای جهان سوم و کشورهای اسلامی و اتخاذ سیاست‌های افزایش جمعیت در کشورهای خود،‌ توجه به نقش اثرگذار جمعیت در معادلات بین‌المللی قدرت است. از همین روی، می‌توان توصیه‌ی اسلام به ازدیاد نسل مسلمانان را از این منظر نیز بررسی کرد.

 

4. علاوه بر این؛ مادر شدن می‌تواند سلامت روحی و جسمی زن را در پی داشته باشد. همچنین سلامت خانواده در پرتو تعامل فرزندان با یکدیگر است و نگرانی‌های متعددی که درباره‌ی فراگیر شدن پدیده‌ی تک‌فرزندی وجود دارد به دلیل چالش‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی افرادی است که تک‌فرزند هستند. از سوی دیگر نیز دین مبین اسلام در عمل برای خانواده‌ها نسخه نمی‌پیچد و آن‌ها را وادار به داشتن فرزند بیشتر یا کمتر نمی‌کند، بلکه تمام این‌ها توصیه‌هایی است که در کنار توصیه درباره‌ی چگونگی تربیت فرزندان و رفتار با همسر و فرزند می‌تواند نقشه‌ی راه را روشن کند؛ اما سیاست‌های کنترل جمعیت دیکته‌شده از سوی سازمان‌های بین‌المللی تحت فرمان غرب و آمریکا با نفوذ در کشورها و نشستن در قالب قوانین، ‌اجبار و الزام را جانشین اختیار می‌کنند. در کشور ما نیز قانون تنظیم خانواده و جمعیت، که در سال 72 از سوی مجلس مصوب شد، با محروم کردن فرزند چهارم و فرزندان بعدی از خدمات اجتماعی، اهرم فشاری را بر دوش خانواده‌های خواهان فرزند بیشتر گذاشت.

 

 

با نگاهی گذرا به تناقض رفتاری کشورهای غربی و سازمان‌های بین‌المللی و سیاست‌های جمعیتی متفاوتی که برای کشورهای غربی و کشورهای جهان سوم و اسلامی به کار می‌برند، می‌توان تا حد زیادی سیرتی را که فراروی چهره‌ی موجه و دلسوزانه‌ی آنان در ارتباط با حق و حقوق زنان و مسائل بهداشتی و اقتصادی قرار دارد دید؛ چرا که اگر جمعیت عامل فقر، مرگ و بیماری است و مادر شدن حقوق زنان مسلمان ساکن خاورمیانه یا آفریقا را تضییع می‌کند پس همین اتفاق در سایر نقاط دنیا هم می‌افتد. این در حالی است که بسیاری از کشورهای غربی مشوق‌های مالی و حمایتی گوناگونی را برای سرپرست خانواده و به خصوص مادران برای افزایش جمعیت دارند؛ زیرا رشد جمعیت نامناسب، ‌صفر یا منفی موجب شده است هرم سنی‌شان رو به پیری برود.

 

دولت اسپانیا، برای تولد هر بچه، 2500 یورو به زوج‌ها پرداخت می‌کند. دولت کره‌ی جنوبی هم برای تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری 3 هزار دلار برای تولد هر بچه به زوج‌ها می‌دهد. «آنگلا مرکل»، صدر اعظم آلمان، چند سال قبل که میانگین تعداد بچه‌های خانواده‌های این کشور 1/3 بچه تخمین زده شد، پیشنهاد حقوق هزار و 800 یورویی را برای مادرهایی که مراقب بچه‌های خود در خانه هستند مطرح کرده است. این کشور همچنین، برای جبران رشد منفی جمعیت خود، با تصویب قانونی به مهاجرانی که چندین سال در این کشور زندگی کرده‌اند و فرزندانشان تا 17 سالگی در کشور آلمان درس می‌خواندند کمک هزینه‌ی تحصیلی می‌دهند و برای آنان سبدهای حمایتی کمک مالی دارند. بر اساس گزارش یورو نیوز «کریستینا شرودر»، وزیر امور خانواده‌ی آلمان، به دنبال ارائه‌ی طرحی است که به پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها اجازه می‌دهد که برای نگه‌داری از نوه‌هایشان مرخصی بدون حقوق بگیرند.

 

از دیگر اقدامات دولت آلمان، کمک مالی به پدران و مادران شاغلی است که به دلیل تولد فرزند خود یا مرخصی به واسطه‌ی نگه‌داری از فرزند، دستمزدی دریافت نکردند؛ بنابراین حمایت مالی، مردان یا زنانی که دستمزدی دریافت نکرده‌اند، دو‌سوم دستمزد خود را با افزایش 2٫375 دلاری در هر ماه از دولت دریافت می‌کنند و کسانی که حقوق پایین‌تری دریافت می‌کنند 100 درصد حقوق خود را از دولت دریافت می‌کنند. اگر یکی از والدین در مرخصی باشد، تا 12 ماه می‌تواند به صورت فوق در مرخصی باقی بماند، با ضمانت این مسئله که بعد از 12 ماه به همان شغل قبلی خود باز می‌گردد و اگر هر دو والدین در مرخصی باشند تا 14 ماه می‌توانند این گونه در کنار خانواده‌ی خود حضور داشته باشند.

 

در فرانسه نیز بر اساس قوانین جدید، خانواده‌ها برای به بچه‌دار شدن خود هیچ‌گونه نگرانی برای از دست دادن شغل خود به دلیل مرخصی طولانی یا مخارج فرزندان ندارند. بر این اساس، خانواده‌های فرانسوی تا سه سال می‌توانند با ضمانت اینکه به شغل خود بر می‌گردند، در کنار فرزند خود حضور داشته باشند؛ دولت به صورت سالانه از سه‌سالگی تا سنین تعیین‌شده نسبت به کمک‌هزینه‌های مالی فرزندان برای پیش‌دبستانی و همچنین دوران مدرسه و دانشگاه به خانواده‌ها تضمین قانونی می‌دهد. سبد کالا، کاهش اخذ مالیات و استفاده از امکانات دولتی برای فرزندان و خانواده‌ها و حتی کمک‌هزینه‌ی استخدام خدمتکار برای خانواده‌هایی که بچه‌دار شده‌اند، از دیگر تدابیر دولت فرانسه برای احیای ارزش‌های مادری و نهاد خانواده در این کشور است.

 

ژاپن هم با داشتن یکی از پایین‌ترین نرخ‌های تولد در سر تا سر جهان دارای بالاترین درصد جمعیت مسن است و برای مواجهه با بحران مادری و جمعیت، ‌قانونی به نام «کودومو تیت»(Kodomo Teate) را در سال 2010 تصویب کرد تا خانواده‌ها برای فرزندانشان تا سن 15سالگی ماهانه تا 13 هزار ین کمک مالی دریافت کنند؛ از سوی دیگر پدر و مادر یک به یک بتوانند، در صورت اخذ مرخصی با نصف حقوق خود، تا سقف تعیین‌شده، در مرخصی حضور داشته باشند و بدون هیچ تغییری به کار قبلی خود بازگردند.

 

ولادمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در جریان تبلیغات انتخاباتی خود، تأکید کرد که جمعیت روسیه باید افزایش یابد تا این کشور در آینده دچار مشکل نشود. روسیه حمایت مالی از خانواده‌هایی را که برای اولین یا دومین و حتی سومین بار دارای فرزند می‌شوند به دولت و نهادهای مسئول ابلاغ کرده است؛ بنا بر ابلاغ دولت روسیه، معافیت‌های مالیاتی و حمایت‌های مالی برای تربیت و رشد فرزندان و سبدهای کالای حمایتی و نقدی به خانواده‌ها از دیگر اقدامات این کشور است.

 

سال گذشته بود که با تذکر رهبر انقلاب در رابطه با خط قرمز کاهش جمعیت مواجه شدیم. بحث رسیدن رشد جمعیت به زیر حد جانشینی امری است که نگرانی‌های متعددی را در ارتباط با جمعیت ایران در پی داشته است و از آن مهم‌تر، ‌پیر شدن هرم سنی جمعیت کشورمان است.

 

صرف نظر از آمار و ارقامی که افتادن در چاله‌ی جمعیتی با طی همین روند افزایش جمعیت تا سال 95 را نشان می‌دهد، یکی دیگر از چالش‌های مهم در کنار رشد صفر و منفی جمعیت پیر شدن هرم سنی است که مسائل و حاشیه‌های مربوط به خود را دارد. در همین زمینه، بر اساس سناریوی رشد پایین جمعیتی، که سازمان ملل متحد در سال 2010 منتشر کرده است، اگر ایران به همین صورت به ادامه‌ی جایگزینی جمعیتی بپردازد و برنامه‌ای برای تعادل آن نداشته باشد، در80 سال آینده، جمعیت 31میلیونی را تجربه خواهد کرد! از این میان، 47 درصد این جمعیت را افراد سالمند بالای 60 سال تشکیل می‌دهند.

 

در این میان، غفلت بزرگی که دولت‌های چهارم تا نهم مرتکب شدند، این بود که با کاهش موالید و کاهش رشد جمعیت، ساختار جمعیتی دگرگون می‌شود؛ به این معنا که سیاست کاهش مستمر زاد و ولد و انتقال از باروری طبیعی به باروری کنترل‌شده، به تدریج ساختار سنی جمعیت ایران را از وضعیت جوانی خارج و به طرف سالخوردگی سوق می‌دهد. در صورت تداوم سیاست کنترل جمعیتی، روند کاهش جمعیت کمتر از 15ساله، به حدود 15 درصد خواهد رسید!

 

تمام این مسائل اما به اصلاح قانون تنظیم خانواده و مصوبات تشویقی شورای عالی انقلاب فرهنگی برای افزایش جمعیت منجر شد. هرچند اصلاح قانون تنظیم خانواده در افزایش مرخصی زایمان زنان و مرخصی دو هفته‌ای پدران پس از برگشت خوردن از شورای نگهبان، به دلیل بار مالی، با تغییر از الزام به مجاز بودن تصویب شد؛ اما به نظر می‌رسد صرف مجاز بودن، قدرت کافی برای اجرای این قانون را نمی‌آورد. مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز هنوز برای اجرا ابلاغ نشده است و همه‌ی این‌ها حکایت از این دارد که مسئولان کشورمان به لزوم بازنگری در سیاست‌های جمعیتی کشور باور ندارند. این نکته‌ای است که رهبر انقلاب در دیدار با مسئولان نظام به آن اشاره داشتند و طرح ارائه‌شده از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی به مجلس را جواب‌گوی رفع خطر تحدید نسل ندانستند.

 

بار مالی طرح‌های افزایش جمعیت یا به بیان بهتر جلوگیری از خطر تحدید جمعیت، در حالی از سوی برخی از مسئولان مطرح می‌شود که پیری، رشد صفر و در نهایت منفی جمعیت کشورمان مطابق سناریوی پیش‌بینی‌شده از سوی سازمان ملل متحد به مراتب هزینه‌های بالاتری را به کشور تحمیل خواهد کرد.

 

بی‌تردید، مهم‌ترین راهکار برای افزایش جمعیت تغییر نگرش منفی مردم به این مقوله است. فرهنگ «فرزند کمتر، زندگی بهتر» آنچنان در ضمیر ناخودآگاه مردم ما نشسته است که به راحتی نمی‌توان آن را پاک کرد. برای تغییر این نگرش، اما باید همانند ایجاد آن کار فرهنگی گسترده‌ای را دنبال کرد و بی‌تردید این مهم کلیدی‌ترین اصل برای مقابله با تحدید نسل است.

 

·        اصلاح ساختار سبک زندگی و بازگشت به سبک اصیل ایرانی‌اسلامی

 

·        تبیین اهمیت و ارزش جایگاه مادری برای زنان جامعه و حمایت از آنان

 

·        برطرف ساختن دغدغه‌های معیشتی بانوان و در نظر گرفتن تسهیلات برای مادرانی خانه‌دار

 

·        در نظر گرفتن برنامه‌های فرهنگی و حمایتی برای کاهش سن ازدواج

 

·        برنامه‌ریزی صحیح و کارآمدی دولت‌ها برای مدیریت صحیح منابع و پیشگیری از پیامدهای صنعتی شدن، مدرنیته و... است.

 

·        مشکلات موجود کشور تا حدودی ناشی از توزیع نامناسب جمعیت و تراکم جمعیت در شهرها و توسعه‌ی شهرها و عدم بهره‌برداری صحیح از منابع است. بنابراین توزیع مناسب جمعیت در نقاط مختلف کشور هم می‌تواند به رشد کمی و کیفی آن کمک کند.

 

 

·        چاله‌ی جمعیتی؛ کبری خزعلی، رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان.

 

·        کاهش جمعیت ضربه‌ای سهمگین بر پیکر مسلمین، علامه آیت‌الله حاج سید محمد حسین حسینی طهرانی.

 

·        سوره‌ی الاسراء، آیه‌ی 31.

 

·        بیانات رهبری در دیدار با مسئولان نظام 30 تیر 92.

 

·        http://mehrkhane.com/fa/news/7399

 

·        تأملی در سیاست کنترل جمعیت، آثار و پیامدهای آن؛ محمد فولادی